Վանի Բերդ

Տեսարժան վայրեր

Վանի բերդ հայտնի է նաև Վանի միջնաբերդ, Վանա ամրոց անվանումներով, քարե ամրոց և պաշտպանական շինություն, որը կառուցվել է մ․թ․ա․ 9-7 րդ դարերում, Ուրարտուի թագավորության մայրաքաղաք Տուշպայում։ Տուշպան գտնվել է ներկայիս Վան քաղաքի տարածքում։ Իր տեսակի մեջ ամենամեծ ամրոցն է։ Ամրոցից բացվում է Ուրարտուի մայրաքաղաք Տուշպայի ավերակների տեսարանը, որը կառուցված է եղել ուղղաբերձ ապառաժի վրա, որտեղ հիմա գտնվում է ամրոցը։ Համանման ամրոցներ և պաշտպանական կառույցներ կառուցված են եղել Ուրարտական թագավորության ողջ տարածքում, հատկապես բլրային և ժայռային տեղանքներում, որոնք այսօր գտնվում են ժամանակակից Հայաստանի, Թուրքիայի և Իրանի տարածքներում։

Քսերքսես I-ի արձանագրությունը Վանի միջնաբերդի մոտ

Պատմական տարբեր ժամանակաշրջանում ամրոցին տիրել են տարբեր ազգեր՝ մարերը, աքեմենցիները, հայերը, պարթևները, հռոմեացիները, սասանյան պարսիկները, բյուզանդացիները, արաբները, սելջուկները, սեֆյանները, աֆշարյանները, օսմանցիները և ռուսները, ովքեր նվաճելով այն ավերել կամ վերանորոգել են։ Վանի բերդը գտնվում է Թուրքիայի արևեկքում գտնվող Վան քաղաքի ծայր արևմուտքում, Վանա լճից դեպի արևելք։ Ամրոցն ունի 1800 մետր երկարություն, 120 մետր բարձրություն և 80 մետր լայնություն։ 1938-1940 թվականներին ամերիկյան հնագիտական արշավախումբը պեղումներ է կատարել Վանի ամրոցի տարածքում։ Վանի միջնաբերդի պարիսպների ստորին հատվածները կառուցված են եղել անմշակ բազալտից, իսկ մյուս հատվածները՝ աղյուսից։

Այսպիսի ամրոցներ կառուցվում էին ավելի շատ տարածաշրջանի վերահսկողությունն ապահովելու համար, քան օտարերկրյա պետությունների բանակների հարձակումներից պաշտպանվելու համար։ Ամրոցի ավերակները գտնվում են ժամանակակից Վան քաղաքից դուրս։ Ընդունված է համարել, որ ամրոցի պաշտպանական պարիսպները կառուցվել են միջնադարում։ Մ․թ․ա․ 5-րդ դարին թվագրվող Աքեմենյան Քսերքսես I-ի եռալեզու արձանագրությունը քանդակված է ժայռի հարթեցված հատվածում։ Արձանագրությունը տեղակայված է գետնից 20 մետր բարձրության վրա և գտնվում է ամրոցի մոտ։ Որմնախորշը, ի սկզբանե, հարթեցվել էր Քսերքսեսի հոր՝ Դարեհ I արքայի հրամանով, սակայն փորագրման դաշտը մնացել էր դատարկ։

Արձանագրությունը լավ է պահպանվել և բաժանված է երեք սյուների, որոնցից յուրաքանչյուրը բաժանված է 27 տողերի։ Արձանագրությունը եռալեզու է և գրված է հին պարսկերեն, աքքադերեն և էլամերեն (ձախից աջ)։ Սա միակ հայտնի աքեմենյան արձանագրությունն է, որը գտնվում է Իրանի սահմաններից դուրս։ Արձանագրության տեքստն առաջին անգամ հրապարակվել է 1836 թվականին ֆրանսիացի գիտնական, արևելագետ Էժեն Բուրնուֆի կողմից։ Արձանագրության եռալեզու տեքստի մեկնումը օգնեց գիտնականներին պարսկական սեպագրերի մեկնման գործում։

Լուսանկար։ Արթուր Մարտիրոսյան

Հոդվածը hatis.am կայքի սեփականությունն է և առանց գրավոր թույլտվության արգելվում է հրապարակել: Հոդվածի մասնակի կամ ամբողջական հրապարակումը կարող է իրականացվել միայն նշելով հոդվածի սկզբնաղբյուրը կամ ակտիվ հղում անելով կայքին։