Նոր Վարագավանք

Նոր Վարագավանք վանքային համալիրը գտնվում է Հայաստանի Տավուշի մարզում, Վարագավան գյուղից 3.5 կմ հարավ-արևմուտք, բարձր ժայռի վրա, անտառապատ լեռներով շրջապատված։ Սկզբից կոչվել է Անապատ։ Նոր Վարագավանք անունն ստացել է Վասպուրականի հռչակավոր Վարագավանքը մոնղոլների կողմից ավերելու պատճառով։ Վարագավանքի հոգևոր առաջնորդ Ղուկասը 1213 թվականին Անապատ է տեղափոխել Վարագավանքում պահվող մասունքները, այդ թվում` Սուրբ Խաչափայտի կտորը, որ բերել էին Հռիփսիմյան կույսերը։

Այն հիմնադրվել է 1193-1198թթ. Նոր Բերդի իշխան Դավիթ Կյուրիկյանի կողմից (Բագրատունիների կրտսեր ճյուղ): Այդ ժամանակ կառուցվել է վանքի առաջին միանավ եկեղեցին երկու խորաններով: Հյուսիսից եկեղեցուն կից է Կյուրիկյանների տոհմական գերեզմանատունը (1200թ.): Ավելի ուշ եկեղեցու հարավային պատին կից կառուցվել է միանավ թաղածածք մատուռը:

Վանքի հյուսիսային մասում 1224-1237թթ. Դավիթ իշխանի որդի Վասակ II կողմից կառուցվել է Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին: Ճարտարապետն է` Գազան Անեցին: Ներքուստ խաչաձև և արտաքուստ ուղղանկյուն եկեղեցին ունի չորս երկհարկանի ավանդատներ: Այն պսակվում է գլանաձև թմբուկ ունեցող գմբեթով: Եկեղեցին ունի երկու մուտք` արևմուտքից և հարավից: Հարավային շքամուտքի զարդարանքը ինքնատիպ է և եզակի հայկական միջնադարյան ճարտարապետության մեջ: Այն զարդարված է խճանկարի ոճով շարված մուգ մանուշակագույն և բաց կապույտ քարերով` աստղի, վեցանկյունի և շեղանկյունի ձևով: Քարերի վրա քանդակված են կենդանակերպ և բուսական զարդանկարներ:

Նոր Վարագավանքի ունեցած երկու գավիթներից մեզ է հասել միայն մեկը (մյուսից միայն փլատակներ են մնացել): Ուղղանկյուն գավիթը կառուցվել է 1237-1261թթ. վանքի առաջնորդ Հովհաննես Տուեցու նախաձեռնությամբ: Վանքը ուներ նաև ջրամատակարարում, որը կառուցվել է 1253թ. ոմն Շառայի կողմից: Վանքի տարածքում կան խաչքարեր: Ամենահին խաչքարի (1620թ.) հեղինակը Վարդանն է: