Հրեական գերեզմանատուն

Հրեական գերեզմանատուն գտնվում է Հայաստանի Վայոց ձորի մարզում, Եղեգիս գյուղի տարածքում, Եղեգիսի գետի ձախ ափին։ Զբաղեցնում է 1550 մ² տարածք։ Մարզկենտրոն Եղեգնաձորից հեռու է 26 կմ։ Գերեզմանատան տապանաքարերը հայտնաբերվել են 1997-1998 թվականներին։ Դրանք հավաքվել և գերեզմանատան ներկայիս տարածքում տեղադրվել են ՀՀ մշակույթի նախարարության և հայ առաքելական եկեղեցու Սյունյաց թեմի առաջնորդ Աբրահամ եպիսկոպոս Մկրտչյանի (այդ ժամանակ) ջանքերով։ Հայտնաբերվել են 64 ամբողջական տապանաքարեր և ավելի մեծ թվով տապանաքարերի բեկորներ։ Ամենահին տապանաքարը թվագրվել է մ.թ. 1266 թվականով, իսկ ամենավերջինը` մ.թ. 1346։ Այսպիսով, տապանաքարերին արված արձանագրությունների տարեթվերը ցույց են տալիս, որ գերեզմանատունը գործել է ավելի քան մեկ դար։ Ըստ Երուսաղեմի փորձագետների դրանք ունեն հարյուրավոր տարիների վաղեմություն, դրանցից որոշներն էլ թվագրվում են 13-րդ դարին։

Մինչև գերեզմանատան հայտնաբերումը միջնադարյան Հայաստանում հրեական համայնքի գոյության մասին վկայություններ չկային. դրանցից ճանաչվածները վերաբերում են Ք. ա. 1-ին դարին (Մովսես Խորենացի և Փավստոս Բյուզանդ)։ Եղեգիսի գերեզմանատունն ներառող հրեական բնակավայրը մի նոր պատմական փաստ է, իսկ տապանաքարերի արձանագրությունները՝ նոր վկայություններ։ Վերջինս բացահայտում է նախկինում անհայտ միջնադարյան հրեական համայնքի գոյությունը և գալիս է փաստելու Վայոց ձոր մարզի բնակչության բազմազգությունը։ տապանաքարերի արձանագրությունները վերծանելու համար պայմանագիր է կնքվել Հայաստանի Գիտությունների Ազգային Ակադեմիայի Հնագիտության Ինստիտուտի հետ, որպես հնագիտության ղեկավարներ են նշանակվել Հուսիկ Մելքոնյանը Հայաստանից և Դավիթ Ամիթը՝ Երուսաղեմից։ 2000-2003 թվականներին արշավախմբեր ուղարկվեցին Հայաստան, որոնց աշխատանքները հովանավորում էին արևելյան Հրեական Համայնքների հետազոտության Բեն-Ծվի ինստիտուտը, Երուսաղեմի հրեական համալսարանը, Իսրայելի հնագիտական կենտրոնը, Չարլզ և Ագնես Ղազարյան մշտական հիմնադրամը, Աստվածաբանական հնագիտության հիմնադրամը, Դիրբոնի Միչիգանի համալսարանի հայկական հետազոտական կենտրոնը, Դավիթ Զեսելսոն հիմնադրամը և Իսրայելի ճշգրիտ և հումանիտար գիտությունների ակադեմիան՝ Մայքլ Սթոնի տնօրինությամբ։ Ինչպես Եղեգիս գյուղի հրեաների ծագումն է առեղծվածային, այնպես էլ այս համայնքի անհետացման հանգամանքները։

Լուսանկար։ Cosmo Deus